در پاکستان شواهد قدیمى روستایى از “قلعه گل محمد” و “ژوب” و “دره لورالایى” در بلوچستان به مواد بزرگترى در “مهرگر” تبدیل شده‏اند و یک نقش و نگارِ رشدِ مداوم را مجسم مى‏سازند تا اینکه ما وارد مرحله “تمدن سند” پیشرفته مى‏شویم که شهرهاى “موهنجودارو” و “هاراپا” نماینده آن می ‏باشند.

بررسی اجمالی آثار باستانی بلوچستان

دامنه تحقیقات و اکتشافات باستانشناسى بلوچستان بسیار وسیع مى‏باشد. اطلاعات ذیل دربارۀ فرهنگها و تمدنهاى باستانى از کتاب “مطالعه‏اى در باستان‏شناسى بلوچستان” گرفته شده است.

 در میان جانشینان اسکندر سلوکوس(موسس سلسله سلوکیان 312ق م تا 280ق م) که بیش از دیگران با افکار فاتح مقدونی آشنا بود . سلسله ای تاسیس کرد که در ان خون ایرانی با خون مقدونی ممزوج گردید وی چند قطعه از سرزمین میراثی خود را در سرحدهای شرقی به چند راگوپتا پادشاه هند داد ودر عوض پانصد فیل دریافت کرد سلوکوس برای نگهداری سرحدهای غربی کشورش به آنها نیاز داشت رخج و بلوچستان جزو آن سرزمین ها به شمار می رفت .

(250 ق م تا حدود 226 م )

از وضعیت بلوچستان در اوایل دوره اشکانیان چندان اطلاعاتی نداریم احتمال می رود که بلوچستان در دست شاهان هند بوده است اما در حدود سالهای 160 ق م 140 ق م . مهرداد اول (دوره پادشاهی حدود 171 ق م تا حدود 138 ق م ) موسس حقیقی شاهنشاهی پارت دست به تعرضاتی زد که در نتیجه آن سرزمین های بسیاری از جمله بلوچستان را ضمیمه متصرفات اشکانی گردانید گمان می رود که این سرزمین ها به دست شاهان محلی اداره می شده است که زیر تسلط کامل پادشاهان اشکانی قرار داشته اند از ساکنین بلوچستان در این زمان اطلاعی نداریم ظاهرا نباید تغییر اساسی در مردم و اصلیت ساکنین آنجا اتفاق افتاده باشد فرای آورده است که اوضاع بلوچستان چنین بوده است که قبایلی مستقل در آن به کوچ می پرداخته اند چند سالی پس مرگ مهرداد اول سلسله ای در حدود کابل تاسیس شد که کوشا نام گرفت کوشانیان از حدود 128 ق م در شرق فلات ایران حکومت کردند و به نظر می رسد پس از ضعیف شدن حکومت اشکانیان در شرق ایالاتی چون بلوچستان به قلمرو کوشانیان ملحق شده است گفته اند که در این زمان بمپور بخشی از قلمرو کوشانیان به شمار می رفته و پلی برای ارتباط با هند بوده عبدالله گروسی گفته امر تجارت دریایی در روزگار اشکانیان دارای رونق بوده است و دولت اشکانی به منظور ایجاد امنیت برای کاروان های بازرگانی اقدامات دولت های پیشین ایلامی و هخامنشی را تکمیل کرده است احداث شهر اشکانی گزان خاص در ریگان سر راه بمپور به بم در مرز شمالی مکران به بم و نیز احداث قلعه های بمپور دزک کهیج کهنوج منوجان و بم در اطراف ناحیه از جمله اقدامات دولت اشکانی به شمار می آید . عبدالله گروسی معتقد است که رشد و رونق ناحیه فهرج در دوره اشکانی آغاز شده است اگرچه شاید نتوان رشد و رونق بلوچستان در دوره اشکانیان را نفی کرد ولی در مورد تسلط اشکانیان بر بلوچستان جای شک بسیار است به نظر می رسد در دوران پارتها بلوچستان به صورت مستقل و به دور از سلطه آنها بوده است به هر حال نظرات مختلفی در این زمینه وجود دارد سخن از استقلال بلوچستان و تسلط کوشانیان بر آن و سلطه پارتیان بر آن به تساوی رفته است .

از مهمترین منابعی که در مورد حضور بلوچ ها در کناره دریای خزر سخن می گوید منبعی است به زبان پهلوی ساسانی به نام شهرستان های ایران این رساله کوچک چند صفحه ای تنها اثری است به این زبان که موضوعش منحصرا جغرافیای تاریخی شهرهاست از رساله پهلوی سه ترجمه به فارسی می شناسیم نخست ترجمه صادق هدایت دیگر ترجمه سعید عریان و سپس ترجمه احمد تفضلی سه بند از این رساله مستقیما مربوط به تاریخ قوم بلوچ می باشد که آن سه بند رانخست از ترجمه صادق هدایت نقل می کنیم :

بند 28 – بیست شهرستان در پذشخوارگر (نواحی کوهستانی طبرستان و گیلان ) ساخته شده چه ارمیل ... پس او (ارمایل ) به فرمان فریدون برای کوه نشینان ساخت ایشان از آزی دهاک (ضحاک ) شهریاری کوهستان را بدست آورده بودند

بند 29 – فرمانروایان کوهستان هفت باشند . ویسمکان دماوند نهاوند بهستون دینبران مسروکان و بلوچان و مرینجان .

بند 30 – این ها آن بودند که از آزی دهاک فرمانروایی کوهستان را بدست آورده بودند .

در شاهنامه نیز به دفعات نام قوم بلوچ آمده است در ادامه تلاش خواهیم کرد به این موضوع بپردازیم . اولین بار در داستان سیاوش هنگامی که وی در کار جمع آوری لشکر برای جنگ با افراسیاب است از بلوچ ها یاد می شود : هم از پهلوی پارس و کوچ و بلوچ ز گیلان جنگی و دشت سروچ . همچنانکه از بیت مستفاد می شود در اینجا اشاره ای صریح به محل بلوچ ها نکرده است اگرچه در مصرع دوم می توان گیلان را به معنای سرزمین گیلان گرفت دشت سروچ چنانکه در برهان قاطع آمده است نام دشتی است در نواحی کرمان پس باز جای ابهام باقیست چراکه در مصرع دوم از گیلان و کرمان هردو یاد شده که جایگاه بلوچ ها هستند .

بلوچستان در زمان ساسانیان: کشور ایران در زمان ساسانیان خصوصا در اواخر آن به چهار رقسمت تقسیم شده بود منطقه جنوبی آن شامل نوزده شهرستان بود که یکی از آنها به گفته کولسنیکف درکتاب ایران در آستانه یورش تازیان مکوران نام داشت . گفته اند که در دوره ساسانیان بوده است که بخشی از اقوام ساکن در نواحی شمال غربی و مغرب ایران به نام بلوچ به منطقه کرمان کوچانیده شده اند. در شاهنامه نیز چنین مضمونی آورده شده است. فردوسی از قتل عام بلوچها توسط انوشیروان سخن می گوید.

زنرال ریجنالد ادوارد هری دایر (1927-1864 ) در سال 1295 به بهانه همکاری سرداران بلوچ با قوای آلمانی به بلوچستان حمله کرد . وی 5 سال در بلوچستان ماند و سپس به هندوستان رفت و 6 سال بعد در سن 74 سا لگی در برستول انگلستان در گذشت . وی ماجرای جدال خود با بلوچها را در کتابی بنام مهاجمان سرحد که درسال 1921 درلندن انتشار پیدا کردبه چاپ رساند. این کتاب بعدها توسط دکتر حمید احمدی به همان نام ترجمه شده است.